[yšå¹à "³Îå} ³[ošå¹Kã ³¹ã ([>}ì=ï šà[ÀîR¡ ³t¡³)

³[ošå¹ "³Îå} [yšå¹à Òü[–ƒÚà> Úå[>Ú>Kã "¯à}-ë>à}ìšàA¡ W¡ãƒàÒüƒà íº¤à "šãA¡šà ëÊ¡i¡[Å}[>ú ëÊ¡i¡ ">ã "[Î>à Òü[–ƒÚà> Úå[>Ú>Kã Źç¡A¡ "³à *Òü[‰îR¡ ³³àR¡ƒà [>}ì=ï šà>¤à ³ì¹à³ìƒà³ íºR¡àA¡W¡¤à íº¤àA¡ "³³³ *Òü¹´¶ãú íº¤àA¡ ">ã³A¡ ¤õ[i¡ÅA¡ã ³Jà ëšà>[Jú ¤õ[i¡ÅA¡ã ³Jèv¡Kã >ã}Jà t¡´¬à ó¡}º¤à ³tå¡}ƒà Òü[–ƒÚà> Úå[>Ú>ƒà [t¡>[Jú [yšå¹à>à JõÊ¡ A塳 1949 Kã ëÎ육´¬¹ 9 ƒà "³Îå} ³[ošå¹ƒà =à "[γB¡ã t¡à} 21 ƒà Òü[–ƒÚà Úå[>Ú>ƒà ³\¢ ët¡ïì¹ ÒàÚ>à Jè;ìÚA¡ šã>[J¤[>ú Òü[–ƒÚà> Úå[>Ú>ƒà [t¡À¤à ³tå¡}ƒà [yšå¹à "³Îå} ³[ošå¹ Òü[–ƒÚà Úå[>Ú>Kã šài¢¡-[ÎKã =àv¡û¡à íº[³Ä[Jú ³tå¡}ƒà Úå[>Ú> ëi¡[¹ìi¡à[¹ƒà "³åA¡ íº[³Ä[Jú JõÊ¡ A塳 1972Kã \à>å¯à[¹ 21ƒà W¡š ³àÄ>à ë>à}³t¡ƒà ³[ošå¹ "³Îå} [yšå¹à Òü[–ƒÚà> Úå[>Ú>Kã ³šè} ó¡à¹¤à ëÊ¡i¡ "³³³ *Òü[³Ä[Jú ³[ošå¹ "³Îå} [yšå¹à>à Òü[–ƒÚàKã ³šè} ó¡à¹¤à ëÊ¡i¡ "³³ *Òü¹\¤Îå ëÒï[\A¡Îå íº¤àA¡ ">ã[Îƒà ³[³}ƒKã *Òü¹¤Îå (Titual) [>}ì=ï šà>¤Kã W¡;>¤ã íº[¹ú Òü[>}ì=ï íºìÅ´¬à Î>à\à*¤>à ³[ošå¹Kã [>}ì=ï *Òü[¹ú šø샸àt¡ [A¡ìÅ๠냤¤³¢> (Pradyota Kishore Devavarman) >à [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü[¹ú
³[ošå¹Kã *Òü>à í³[ƒ}Rå¡ ë>à}ƒà ºàÒüì¹> šàJR¡¤>à JõÊ¡ A塳 33 ƒKã A¡}ºàƒà [>}ì=ï *Òü>à šà>¤à A塳ƒKã šå¯à¹ã ºàW¡>¤à ëÒïÒüú ³[ošå¹ƒà Òü[–ƒÚà> Úå[>Ú>ƒà [t¡[–ƒøîR¡ ³³àR¡ƒà ³[ošå¹ƒà [>}ì=ï 74 šà>[Jú [yšå¹àKã>à ³Òà¹à\ ³Òà ³[oA¡¸>à JõÊ¡ A塳 1400 ƒà [>}ì=ï *Òü¤ƒKã šå¤à¹ã ºàW¡>¤à ëÒïÒüú "ƒåKà [yšå¹à>à Òü[–ƒÚàƒà ³\¢ ët¡ï[‰îR¡ ³³àR¡ƒà íº¤àA¡ "[Îƒà ºàW¡>¤à [>}ì=ï 35 >à [>}ì=ï *Òü>à šà>[Jú
(2)
[>}ì=ï šàÄ[¹îR¡ ³t¡³ƒà [yšå¹>à ³[ošå¹¤å ‘ë³J[º’ ÒàÚ>à JR¡î>ú ³[ošå¹>à [yšå¹à¤å ‘t¡ìJº’ ÒàÚ>à JR¡î>ú [>}ì=ï šà>¤à íº¤àA¡ ÒàÚ¤[γv¡û¡¤å A¡[¹P¡´¬à ³t¡à}ƒà >å}[Åî>ú A¡[¹P¡´¬ ³t¡à}ƒÎå ºà>Åã}î>, ºà> ëÅàîA—¡¡ú ³[ÎP¡´¬à ³Åà\; (A¡ì¹C¡[¹[Ê¡A¡)[Å} "[Î ³[ošå¹ "³Îå} [yšå¹àKã ³¹v¡û¡Îå 'ìJàÚ>à l¡ü¤à ó¡}Òüú
t¡¹à³[¹Ç¡¤à W¡ÒãW¡àKã ³³àR¡ƒà šà>[J¤à [yšå¹àKã [>}ì=ï ít¡ƒà[Û¡o>à ³[ošå¹Kã [>}ì=ïKã ³W¡à>åšã "³à ºåìÒà}[J ÒàÚ¤Kã ¯àó¡³ ¹à\³àºà ([yšå¹à [>}ì=ï ëA¡à>å}Kã "îŤ[Å}>à [>}ì=ï[Å}Kã ³t¡ãA¡ ³P¡o íÅ=àƒå>à ëº}¤à A¡à¤¸) ƒà Úà*[¹ú
ƒà[Û¡o ³[¹º ¹à\à t¡à¹ šåy [áºú
ít¡ƒà[Û¡o >à³ ¹à\à t¡Jì> A¡[¹ºúú
...
¤×A¡àº ëÎÒü Ñ‚àì> šà[ºìºA¡ šø\àú
ë³Jºã ¹à\๠A¡>¸à [¤®¡à íA¡º ¹à\àú
(King Daksin die. He left behind a son who was at once made king with the tittle of Taidakasin. He protected his subjects there for a long time. The King wedded the daughter of Mekhali.)
¹à\³àºà Kã ¯àó¡³ "[Î A¡Úà Úà´•à "Wå¡´¬à *Òü[¹¤ìK ÒàÚ¤Kã ³t¡à}ƒ[ƒ ëÒï[\A¡Îå ¯àÒ} íº[¹ú ³¹³[ƒ, Òã¹³ "[ÎKã ³t¡à}ƒà ³[ošå¹Kã "[¹¤à ºàÒü[¹A¡[Å} (šèÚà) ƒà ¯àó¡³ "³v¡à ë=}>¤à íº[yú "ƒåKà ¯àó¡³ "³>à ít¡ƒà[Û¡o>à [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü>à šà>¤à ³t¡³ "[Î [yšå¹àKã *Òü>à [šø [ÒÊ¡[¹Kã ³t¡³ *Òü[¹ú
"³ì¹à³ƒà "³åA¡ ³ãît¡ [>}ì=ï í³[ƒ}Rå¡ =}[¤ ºà”‚ठ(1302-1324)Kã ³W¡à>åšà E¡àA¡šà =¯à”‚à¤>à t¡ìJº ([yšå¹à) [>}ìR¡àº W¡ã}Rå¡ì¹´¬ã ºåìÒà}ƒå>à ëºï[J ÒàÚ¤Kã ¯àó¡³ "³Îå íº[¹ú
A¡[¹P¡´¬à ‘¹à\³àºà’ "³Îå} E¡àA¡šà =¯à”‚à¤Kã ¯àó¡³[Å} "[Î>à "Wå¡´¬à *Òü¹´¬à t¡à¹¤[ƒ ³ãît¡ "³Îå} t¡ìJº íº¤àA¡ ">ãKã ³¹ã "[Î Úà´•à R¡[ÀîR¡ ³t¡³ƒKã íº¹ìAá ÒàÚ¤à Úàì¹ú
[yšå¹àKã "Òà>¤à ºàW¡>¤à [>}ì=ï ³Òà¹à\ ³Òà ³[oA¡¸>à [>}ì=ï *Òü>à šà>¤à ³t¡³ "[Îƒà ³[ošå¹ƒ>à í³[ƒ}R¡ šå>[Τ>à [>}ì=ï *Òü>à šà[Àú [>}ì=ï ">ã "[ÎKã Òàv¡û¡v¡û¡Kã íº¤àA¡ ">ãKã ³¹v¡û¡à ³¹ã íº>¤à ëÒï[J¤Kã ¯àó¡³[ƒ 'ìJàÚ>à "[¹¤à ºàÒü[¹A¡[Å}ƒKã JR¡¤à R¡´¶ãú Captain E.W. Dun Kã Òü} A塳\à 1886 t¡à ÒüÒà>-ÒàÄà ëó¡àR¡[J¤à Gezetteer of Manipur  ƒÎå 14 Ç¡¤à W¡ÒãW¡àƒà [yšå¹àKã i¡öàÒü¤ J¹à ³[ošå¹ƒà ºàA¡[J "³[ƒ Jå–ƒà[J ÒàÚ¤Kã ¯àó¡³ š[Àú
íº¤àA¡ ">ã "[ÎKã ³¹v¡û¡à ºà> ëÅàA—¡¡¤à ëÒï¤[Î>à ³ãît¡ [>}ì=ï í³[ƒ}Rå¡ A¡ì¤à´¬Kã Î>à Òàv¡û¡A¡(1467-1508) t¡Kã ëÒï¤Kã ë¹ìA¡àƒ¢ 'ìJàÚ>à íW¡=àì¹àº Aå¡´¬à¤à-ƒà ë=}î>ú íW¡=àì¹àº Aå¡´¬à¤à-ƒà "Îå´•à Òü[¹, ‘‘ºàÒüìt¡à> ëÎà¹àKã A塳 ÅA¡ 1455 t¡ìJº R¡³&ú’’ (5Ç¡¤à >´¬à, 2015, ºà.24)ú
ºà>ó¡³ "[Îƒà ºà>ó¡à *Òü>à šå¹A¡[J¤[Å} "ƒå>à t¡[´¬ƒå>à ³ãît¡>à ‘t¡ìJººè (R¡à ó¡à¤ƒà Åã[\Ĥà Jè;ºàÚ ³Jº "³à)’ Åà¤à ëÒï[J ÒàÚ¤à ¯àó¡³>à ιà}ì=³ ¤¹³[o [Î}Ò>à Òü¤à í³ît¡ [>}ì=ïì¹àº (">ãÇ¡¤à Jè;>³, 2000, ºà. 50) ƒ š[Àú
íW¡=àì¹àº Aå¡´¬à¤à-ƒà ºàW¡À´¬Kã ³tå¡}ÒüÄà í³[ƒ}Rå¡ W¡ºà´¬à (1545-1562) "³Îå} í³[ƒ}Rå¡ JàìK´¬à (1597-1652) >à ³ãît¡ íº¤àB¡ã [>}ì=ï *Òü¤à ³t¡³ƒà t¡ìJºKà ³¹A¡-³¹v¡û¡à ºà> ëÅàA—¡¡\¹¤Îå "A¡>¤à ºà>ó¡³[ƒ "³v¡à *Òü[Jìƒú ³[ÎKã ³tå¡} 18 Ç¡¤à W¡ÒãW¡àKã "R¡>¤à ³t¡³ƒà í³[ƒ}Rå¡ šà³îÒ¤à (K[¹¤[>¤à\) >à ³ãît¡ íº¤àB¡ã [>}ì=ï *Òü>à šà[–ƒøîR¡ ³¹A¡ "[΃[ƒ íº¤àA¡ ">ãKã ³¹v¡û¡à >å}[Å W¡àÄ>à "³[ƒ [yšå¹à ³W¡à A¡Úà ³[ošå¹ƒà Jå> ëÒà}ºv¡ûå¡>à ³[ošå¹ã \à[t¡ƒà [t¡>[J ÒàÚ¤Kã ¯àó¡³ Òü[t¡Òàìι "àìºàA¡ [yšå¹à-³[ošå¹ (2007, ºà. 103) ƒà š[Àú
t¡¹à[>šà>Ç¡¤à W¡ÒãW¡àKã "R¡>¤à ³t¡³ JõÊ¡ A塳\à 1709 ƒKã JõÊ¡ A塳\ 1748 ó¡à*¤à í³[ƒ}Rå¡ šà³îÒ¤à (K[¹¤[>¤à\)>à ³ãît¡ íº¤àB¡ã [>}ì=ï *Òüú šàî³Ò¤>à [>}ì=ï *Òü[¹îR¡ ³t¡³ƒà íº¤àA¡ ">ã "[ÎKã ³¹v¡û¡à Òüt¡;-t¡v¡>à ºà> ëÅàîA—¡¡ ÒàÚ¤Kã ¯àó¡³ íW¡=àì¹àº Aå¡´¬à¤à (ºà.83, ºà.84, ºà.88, ºà. 95, ºà. 102) ƒà š[Àú "ƒåKà ³ãît¡ íº¤àA¡ "[΃à γìÎàA¡ ("¯à, ¤´¶¢à) "³Îå} t¡ìJº ([yšå¹à)>à "³åv¡û¡ƒà ³àÚîA¡ ">ãƒKã ë>à}ìšàA¡ "³Îå} ë>à}Wå¡št¡Kã ºà–ƒà¹A¡[Jú ³àÚîA¡ ">ãKã ºà>ó¡³ƒà šà³îÒ¤>à ³àÚ šàv¡ûå¡>à ‘Î³ìÎàA¡ R¡´¬à’ "³Îå} ‘t¡ìJº R¡´¬à’ ³ã}ì=ຠó¡}[Jú "[ÎP¡´Ã¤à ³³º íº¹¤à >ã}[Å}>ã}R¡àÒü *Òü¹¤à ºà>R¡´¬Kã ¯à¹ã "[Î tå¡}Kã ³ãì¹àº>Îå JR¡ìÒï>>¤à ºàÒü[¹A¡ ">ãÎå ëº}Ò>[Jú ‘γìÎàA¡ R¡´¬à’ ÒàÚ[¹¤à ºàÒü[¹A¡ "[Î>à ºàÒüÅø³ "ì¹àÒü "³Îå} Úè´•à³ "t¡à[¤¹>à ëº}[Jú ‘t¡ìJº R¡´¬à’ ÒàÚ[¹¤à ºàÒü[¹A¡ "[Î>à >åUà¹à³ ëKà[¤–ƒ¹à³>à ëº}[Jú ºàÒü[¹A¡ ">ã "[ÎKã ³t¡à}ƒà ³[ošå¹Kã *Òü>ೠ뮡àìKÅ«¹>à "Îå´•à ë³àt¡ šã[¹,
í³[ƒ}Rå¡ šà³îÒ¤Kã Òàv¡û¡v¡û¡à +¯àKà t¡ìJºKà ">ã>à ëºït塹>Kà ³t¡³ "³v¡ƒà "A¡>¤à ºà>Kã ëJàR¡\R¡ƒà í³ît¡ íº¤àA¡ "[Î l¡ü³ƒå>à ³ìW¡; ³ìW¡; ÅàìÚ>-R¡àìÚ>>¤Kã ³*}ƒà íº¹´Ã¤[>ú "ƒå¤å í³[ƒ}Rå¡ šà³îÒ¤Kã ³t¡ãA¡ ³ì=ï>à>à "³[ƒ ³ì¹ï[Å}t¡>à ë>à}ìšàA¡ "³Îå} ë>à}Wå¡šKã ºà>ó¡³ ">ã³A¡šå í³ît¡Kã "A¡º-"ì=ï[Å} "³[ƒ ³î¹¤àA¡ ³\à[t¡¤å >å}[Ťà A¡ÚàKà ëºàÚ>>à ÒüàA¡ "[Τå A¡¹´•à ³ãJà ëšà>[JKƒìK ÒàÚ¤Kã ¯àJºƒà =¯àÚ Jè¤àv¡û¡à Òàœ¡æ>à ºàº ëÅàA—¡¡[J¤Kã ¯à¹ãKã ³šè}[>ú
šà³îÒ¤à [>}ì=ïKà t¡ìJºKã [>}ì=ï ‹³¢ ³à[oA¡¸Kã ³t¡³ƒà "A¡>¤à ºà> A¡Úà ëÅàA—¡¡Jø¤à ³tå¡}ƒà ³Jà t¡à¤ƒ[ƒ ³ãît¡ íº¤àB¡à t¡ìJºKà ºà> ëÅàA—¡¡¤Kã ¯àó¡³ íº[Jì‰ú ³¹ç¡š-³šà} *Òü>à >å}[Å-W¡àÄ>à íº[³ÄìJøú
(3)
Òü} A塳\à 1785 ƒà ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸>à [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü¤à A塳[Å}ƒà ³[ošå¹ƒ>à ¹à\[È¢ ®¡àK¸W¡–ƒø>à [>}ì=ï *Òü>à šà[Àú Òü} A塳\à 1779 ƒà ¹à\[È¢ ®¡àK¸W¡–ƒø>à ³ãît¡ íº¤àB¡ã [>}ì=ï J审³ ³W¡à>åšà ºà¤o¸W¡–ƒøƒà [ÅĹ´Ã¤à ³tå¡}ƒà t¡ã=¢ W¡;šà ëÒï[Jú ®¡àK¸W¡–ƒøKã t¡ã=¢ ëJàR¡W¡v¡à [yšå¹àƒÎå ëÚï[Jú (³=}-³=})

-ÿ- ºàÒüÅø³ ëº[>> [Î}Ò